فرش دستبافت ترکمن

تاریخچه فرش دستبافت ترکمن

فرش دستبافت ترکمن جزو هنرهای دستی معروف ایران است که در ابتدا در بین مردم ترکمن به عنوان یک زیرانداز استفاده می شده اما بعدها پی به ارزش هنری آن بردند و دریافتند که می توانند آن را خرید و فروش کنند. نجارهای روسیه که در گذشته با این منطقه در حال رفت و آمد بودند، نمونه ای از فرش دستبافت ترکمن را که مورد استفاده حکومت تزار قرار گرفته بود را وارد کشور خود کردند و این سرآغازی برای صادرات فرش دستبافت ترکمن بود.

گفتنی است در اوایل ترکمن ها از رنگ های طبیعی برای فرش های دستبافت استفاده می کردند تا این که بعد از انقلاب اکتبر که در روسیه رخ داد، تحول عظیمی در فرش بافی ترکمن بوجود آمد اما این تغییر و تحولات به گونه ای نبود که به کیفیت یا اصالت نقش و نگار فرش دستبافت ترکمن، لطمه ای وارد شود. جالب است بدانید که قدیمی ترین فرش ترکمن متعلق به قرن نوزدهم می باشد که توسط مردم قبیله های قدیمی ترکمن بافته شده است.

اروپاییان نیز که بعدها توسط روسیه با انواع فرش دستبافت ترکمن آشنایی پیدا کردند، شیفته آن شدند تا جایی که فرش ترکمن تبدیل به یک مسئله سیاسی گردید. انواع فرش دستبافت ترکمن دارای اسامی خاصی هستند و اغلب برگرفته شده از نام قبایل ترکمن می باشند، البته باید بگوییم که فرش هایی خارج از این استاندارد نیز وجود داشت که در اغلب موارد بایستی بر اساس استانداردهای خاصی بافته شوند که فرش بخارا نمونه ای از آن هاست.

فرش دستبافت ترکمن را با توجه به کاربردهای خاصشان ایجاد می کنند برای مثال انگسی یک نوع فرش است که از آن به عنوان پرده ای برای درب ورودی چادر استفاده می شود. اسمولدوق نیز یکی دیگر از فرش های دستباف ترکمن است که جلوه ای بسیار زیبا و شیک دارد و معمولا این فرش پنج ضلعی را به عنوان یک وسیله زینتی می شناختند که بر روی شتر می انداختند.

(خرید انواع فرش دستبافت ترکمن از فروشگاه گره کارپت)

ویژگی های فرش دستبافت ترکمن

اگر بخواهیم خصوصیات تار و پود فرش دستبافت ترکمن را شرح دهیم باید بگوییم که در اغلب موارد از پشم استفاده می شود و آن هم پشم گوسفندانی است که خود ترکمنی ها پرورش می دهند و از جای دیگر آن را تامین نمی کنند. فرش دستبافت با قطعات کوچک از آن جهت در ترکمن رواج دارد چرا که اغلب از دارهای افقی ای که در چادر و روی زمین قرار دشت، استفاده می کنند.

فرش بافی خصیصه ای است در وجود تمامی مردم ترکمن و این که قشر یموت ترکمن به خاطر مهارت خاصشان در فرش بافی شهرت زیادی کسب کرده اند، بافته های تیره آتابای برای این قشر ترکمن در اولویت قرار دارد و پس از آن بافته های تیره جعفری بای در رده دوم قرار دارد. به طور کلی اغلب فرش های دستبافت ترکمن به صورت دو پوده می باشند و گره های آن به صورت گره ترکی است.

تار و گاهی الیاف فرش ها از نوع ابریشم است که در درخشش و کیفیت بیش از اندازه محصول بسیار تاثیرگذار می باشد و دقیقا به همین علت است که گفته می شود بهترین فرش دستبافت متعلق به ترکمن و به خصوص کوگلان ها است.

طرح فرش دستبافت ترکمن

طرح هایی که برای فرش دستبافت ترکمن در نظر گرفته می شود از نام قبیله بافنده آن، گرفته می شود، که همین تنوع قبایل باعث ایجاد تنوع در انواع طرح فرش دستبافت شد برای مثال طایفه تکه، طرح ماری گل را برگزیده اند و به همین ترتیب برای قبیله یموت طرح های درناق گل، قاپسه گل و آینه گل، برای قبیله ارساری طرح گلی گل و همچنین برای قبیله ساریق طرح ساریق نیز عنوان شده است.

نقش و طرح فرش دستبافت ترکمن جزو ارثیه ای می باشد که نسل به نسل از مادران به دختران منتقل شده اند و معمولا افراد نه از روی نقشه بلکه با توجه آداب و رسوم و فرهنگ خود طرح را انتخاب و اقدام به پیاده سازی آن می کنند. جان تامپسن در تعریف از فرش دستبافت ترکمن این چنین بیان کرده است که “ویژگی اصلی فرش های ترکمن، گل است” بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که طرح انواع گل در رنگ های مختلف، اصولا طرحی است که برای فرش های دستبافت ترکمن استفاده می شود.

ویژگی‌های ساختار دستبافت ترکمن

در برخی نمونه ها مشاهده می شود که برای تار و پود فرش دستبافت ترکمن از پشم استفاده شده است که در بیشتر موارد به صورت درشت بافت، بافته می شود. نوع ریزبافت نیز وجود دارد که در حد رجشمار های 40 و 50 است و اکثرا در ایل تکه دیده می شود. ایل تکه یکی از معروف ترین ایل های ترکمن می باشد که استعداد خارق العاده ای در خلق فرش های دستبافت دارند، این ایل از ابریشم برای بافت فرش دستبافت استفاده می کنند به همین دلیل از جذاب زیادی برخوردارند.

با این که امروزه بیشتر از گذشته از نخ پنبه برای تار و پود فرش دستبافت استفاده می شود اما هنوز در مناطقی همچون جرگلان و خراسان از ابریشم برای تار و پود فرش استفاده می کنند. رنگ زمینه در فرش دستبافت ترکمن اغلب به رنگ قرمز روشن است اما به طور معمول از رنگ های قهوه ای، دارچینی، گل بهی، طوسی، دارچینی، گوجه ای، آبی و سبز یشمی نیز در بافت فرش استفاده می شود.