گلیم قشقایی یکی از انواع گلیم ایرانی است که از دیرباز تا کنون توسط مردم هنرمند و مهربان ایل قشقایی بافته می‌شود. این نوع زیرانداز همیشه طرفداران خاص خود را داشته و دارد، علاقه‌مندان به گلیم قشقائی در قسمت‌های مختلف منزل از این نوع گلیم‌های زیبا استفاده می‌کنند. علاوه‌بر گلیم قشقایی، فرش قشقایی نیز زیبایی خاص خود را دارد. با ما همراه باشید تا با ویژگی‌ها، نوع و طرح‌های این گلیم آشنا شویم.
گلیم قشقایی چیست؟
گلیم نوعی فرش بدون پرز است و به نوعی اولین فرش در دنیا محسوب می‌شود. تاریخچه بافتن گلیم به زمانی بازمی‌گردد که انسان‌ها به یک‌جا نشینی روی آوردند و به کشاورزی و دامداری پرداختند. در آن زمان با ریسیدن پشم گوسفندان و بزها، الیافی به دست آمد که به بشر اجازه بافتن لباس و گلیم را داد و به این ترتیب اولین زیراندازها در جهان تولید شد.
گلیم قشقائی یکی از مشهورترین گلیم‌هایی است که در ایران تولید و به سرتاسر دنیا صادر می‌شود، علت این شهرت هنرمندی بافندگان ایل قشقایی است. ایل قشقایی، ایلی بزرگ در کشورمان محسوب می‌شود که اکثر آنها در استان فارس ساکن هستند. دره شوری‌ها بزرگترین تولید کننده این نوع گلیم در میان طوایف ایل قشقایی هستند. دره شوری‌ها در بخش وردشت شهرستان سمیرم (این شهرستان در استان اصفهان است) زندگی می‌کنند.
علاوه‌بر هنر دست بافندگان قشقایی، طرح‌های متفاوت و زیبا، رنگرزی حرفه‌ای و بافت عالی و بدون نقص نیز از دیگر موارد مهمی است که باعث شده مردم بیشتر به دنبال خرید این نوع گلیم باشند.
ایل قشقایی یکی از ایل‌های بزرگ کشور است که در مناطق مختلفی ساکن هستند، این موضوع سبب تفاوت در جنس و طرح دست‌بافت‌های این ایل شده است. اما به‌طور کلی الیاف استفاده شده در گلیم قشقایی از پشم چیده شده گوسفندان در ماه اردیبهشت به دست می‌آید. پشم گوسفندان در آب رودخانه شسته شده سپس توسط بافندگان ایل، گیس بافی می‌شوند.
گلیم قشقائی چه ویژگی هایی دارد؟
شاید شما هم از شهرت زیاد این نوع زیر انداز در تمام دنیا تعجب کنید و از خود بپرسید مگر گلیم قشقایی فارسی چه ویژگی خاصی نسبت به دیگر گلیم‌ها دارد؟ در ادامه می‌خواهیم مهم‌ترین ویژگی این نوع زیراندازها را به شما معرفی کنیم.
- سبک بودن: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های گلیم قشقایی شیراز سبک بودن وزن آن به دلیل استفاده از الیاف طبیعی و نداشتن گره در تارهای آن است.
- استفاده از نخ و پشم: گلیم قشقائی تنها گلیمی است که در بافتن آن از نخ و پشم استفاده می‌شود. اکثر گلیم‌های ایرانی تنها با استفاده از پشم بافته می‌شود و تنها در برخی از قسمت‌های کشور هند برای بافت این نوع زیرانداز به جای پشم از نخ استفاده می‌کنند.
- تنوع رنگ بالا: رنگ‌های استفاده شده در این زیراندازهای سنتی، بسیار درخشنده و شاد هستند. در بافت این نوع گلیم از رنگ‌های متضاد در کنار یکدیگر استفاده می‌شود تا به زیبا شدن هرچه بیشتر آنها کمک کند.
- استفاده از رنگ طبیعی: برای رنگ کردن نخ‌های استفاده شده در این نوع گلیم‌ها از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. این رنگ‌ها عموما گرم و روشن هستند؛ به‌طور کلی کمتر از رنگ‌های تیره در گلیم‌های قشقایی استفاده می‌شود. این مساله باعث شده که این نوع زیرانداز جلوه بیشتری داشته باشد.
- نقش مایه و طرح خاص: یکی دیگر از ویژگی‌هایی که باید به آن اشاره کنیم، طرح و نقشه گلیم قشقایی است که آن را از دیگر گلیم‌ها متمایز می‌کند. نقش مایه استفاده شده در این نوع زیرانداز عموما متشکل از اشکال هندسی، نگاره‌های خاص حیوانات یا گل‌ها به همراه نقش‌های حاشیه گلیم هستند که تماما به صورت ذهنی بافته می‌شوند. در اکثر مواقع نقشه گلیم قشقایی با لچک ترنج و نقوش ریز حاشیه‌ای بافته می‌شود. به دلیل سختی بافت نقش حیوانات و استقبال کم خریداران امروزی از آن، در حال حاضر تولید این مدل‌ها کاهش یافته است.
- کاربردهای متنوع: جالب است بدانید که در قدیم گلیم تنها به عنوان زیر انداز استفاده نمی‌شد و ایل قشقایی از آن برای پوشاندن دیوارها و حیوانات خود نیز استفاده می‌کردند. البته امروزه نیز از این گلیم تنها به عنوان فرش در چیدمان خانه استفاده نمی‌شود و کاربردهای دیگری هم دارد که بخش‌های دیگر این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
- دار افقی: این نوع گلیم‌ها روی دارهای افقی بافته می‌شود؛ علت این کار جابه‌جایی راحت این دارها هنگام کوچ است. البته بافتن گلیم بر روی این نوع دارها نسبت به دارهای عمودی سختی بیشتری دارد، به همین دلیل استفاده از دارهای افقی در حال منسوخ شدن است.
گلیم قشقایی با سایر گلیم ها چه تفاوتی دارد؟
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های گلیم قشقایی شیراز با دیگر گلیم‌ها در طرح و نقش مایه آن است. در این گلیم‌ها از نقش‌های پراکنده و افشان استفاده نمی‌شود و نقش مایه درهم ریخته و آرایش نامتقارن را در گلیم‌های قشقایی نخواهید دید. با این حال نقش‌های استفاده شده به ظرافت طرح‌ها و نقشه‌های گلیم‌های سوماک و دیگر گلیم‌های موجود در استان کردستان نیست.
انواع گلیم قشقایی
گلیم قشقایی را می‌توان با در نظر گرفتن نوع در هم رفتگی تار و پودها به سه زیر دسته‌بندی کرد.
- روش پودگذاری
پودگذاری یکی از ساده‌ترین روش‌های بافت این گلیم است و در اکثر نقاط کشور نیز از همین روش برای بافت گلیم بهره می‌برند. در روش پودگذاری نخ‌های پود از لابه‌لای نخ‌های تار رد می‌شود و نقش‌های مختلفی را بر روی گلیم به وجود می‌آورد. - روش شیرکی (شیریکی) پیچ
این روش بافت اندکی پیچیده‌تر از روش پودگذاری ساده است. در روش شیرکی پیچ پودها دور تا دور تار پیچیده می‌شوند و در آخر پیچش، یک نخ نازک دور آن می‌پیچند تا مستحکم در کنار یکدیگر قرار بگیرند. البته این نخ تضمین ثبات تار و پود در کنار یکدیگر نیست و بافنده با کوبیدن شانه بر روی بافت آنها را در جای خود کاملا ثابت می‌گرداند. - روش ترکیبی
این روش ترکیبی از دو روش قبلی است که در آن بافنده نخ‌های پود را از میان نخ‌های تار رد می‌کند و به یکدیگر می‌پیچد تا به این ترتیب استحکام بیشتری داشته باشند.
البته در نظر گرفتن نوع بافت تنها روش برای تقسیم‌بندی انواع گلیم قشقایی دستبافت نیست. برخی بر اساس موقعیت جغرافیایی این نوع گلیم را به گروه‌های زیر تقسیم می‌کنند:
- گلیم قشقایی شیراز: معروف‌ترین گلیم منسوب به ایل قشقایی است و علت آن به طرح‌های سوزنی و گل برجسته بافته شده در این نوع گلیم‌ها بازمی‌گردد. این نوع گلیم اغلب در طایفه کشکولی بافته می‌شود.
- گلیم سنتی عشایر قشقائی: این زیراندازها که به دست زنان عشایر قشقایی بافته می‌شود طرح‌های بسیار زیبایی دارد که اغلب برگرفته از طبیعت و محیط زندگی بافندگان است. طرح های گلیم قشقایی عشایری معمولا گیاهان و طبیعت هستند؛ نقوش هندسی استفاده شده در آنها نیز بسیار ساده است. البته این نقوش برگرفته از نمادهای اسطوره‌ای ایران هستند و این مساله زیبایی و ارزشمندی این گلیم‌ها را چندین برابر می‌کند.
بزرگترین تولیدکننده این زیراندازهای سنتی استان فارس است. در برخی از مناطق این استان از گلیم قشقایی برای تزیین دیواره چادر و رختخواب پیچ نیز استفاده می‌شود. بهترین رنگرزی خامه گلیم (نخ مورد استفاده برای پرز گلیم) در این ناحیه انجام می‌شود، از این‌رو گلیم‌های تولید شده در این منطقه از کیفیت بالاتری برخوردار هستند. گلیم‌های فارس بسیار نازک‌تر و سبک‌تر از دیگر زیراندازهای سنتی بافته شده در ایل قشقایی هستند و طرح‌های آن دارای بافت هندسی بسیار ساده اما جذاب است. همانطور که ذکر شد از رنگ‌های طبیعی به منظور رنگرزی الیاف این نوع گلیم استفاده می‌شود؛ این امر بعد سنتی بودن این زیرانداز را بیشتر کرده است.
طرح و نقشه گلیم های قشقایی چگونه است؟
در حال حاضر انواع مختلفی از طرح های گلیم قشقایی در بازار موجود است. همانطور که گفته شد این نوع گلیم‌ها به صورت ذهنی بافته می‌شوند و بافنده‌ها از محیط پیرامون خود برای خلق طرح‌ها الهام می‌گیرند.
به طور کلی در گلیم‌هایی که توسط ایل قشقائی بافته می‌شود چند طرح بیشتر دیده می‌شود، این طرح‌ها عبارتند از:
- نقوش هندسی مثل ستاره‌های هشت پر و انواع سه تا هشت ضلعی‌ها مثل شبه معقلی، چهار خال و سرمه دان
- نقوش حیوانی مثل نقش بز کوهی در دل کوه که نماد برکت است و نقش طاووس که نماد حاصلخیزی خاک محسوب می‌شود
- نقش مایه حاشیه‌ای مثل ونی، چپلقه، مداخل، لکنج
- تکرار متقارن یک طرح به صورت چپ و راست و رنگ آمیزی متضاد
استفاده از انواع گلیم قشقایی در طراحی منزل
اکثر نسل جوان تمایل دارند که از گلیم قشقایی در چیدمان منزل استفاده کنند؛ علت این موضوع ظاهر متفاوت و زیبایی این نوع گلیم‌هاست. این زیرانداز سنتی با ظاهر جذابی که دارد می‌تواند روح تازه‌ای به دکوراسیون خانه شما ببخشد. به‌علاوه شستشوی آسان این نوع گلیم‌ها و پاک شدن راحت‌تر لکه‌ها از روی آن نسبت به فرش‌های دستبافت باعث شده تا به عنوان فرش زیر میز ناهارخوری انتخاب خوبی محسوب شود.
اگر به چیدمان سنتی علاقه‌مندید استفاده از این گلیم قشقایی دستبافت در دکوراسیون منزل مناسب شما خواهد بود. به‌علاوه استفاده از این نوع گلیم در چیدمان بوهمیان (بوهمین) نیز توصیه می‌شود.
حتما لازم نیست که از این نوع گلیم تنها به عنوان زیرانداز استفاده کنید. شما می‌توانید از آن به عنوان رومیزی، دیوار کوب و زیرانداز زیر گلدان‌های سرسبز خود نیز بهره ببرید. در حال حاضر از این نوع زیر انداز برای روکش مبلمان، پاف و کوسن نیز استفاده می‌شود.
از آنجا که قیمت گلیم دستبافت قشقایی پایین نیست، برخی از تولیدکنندگان فرش ماشینی شروع به تولید این گلیم با استفاده از دستگاه کرده‌اند. رنگ استفاده شده در این نوع گلیم‌ها تماما شیمیایی هستند و دیگر خبری از پشم حیوانات و نخ طبیعی نیست. اگرچه زیبایی و ارزش این کار به پای گلیم قشقایی دستبافت نمی‌رسد، اما باز هم به نوبه خود زیباست و در میان خریداران، طرفداران خود را دارد که خرید آن را به خرید فرش ترجیح می‌دهند.
سوالات متداول در مورد گلیم قشقایی
این نوع گلیم از رنگ‌های زنده و درخشانی بهره می‌برد که به صورت متضاد در کنار یکدیگر بافته می‌شود تا جلوه بیشتری داشته باشد. طرح‌های این گلیم بسیار ظریف و هنرمندانه هستند و تماما به صورت ذهنی بر روی دار افقی بافته می‌شود.
گلیم‌های دستبافت با الیاف حیوانات رنگ طبیعی بافته شده‌اند و طرح نقشه آنها کاملا ذهنی است. این در حالی است که گلیم‌های ماشینی با رنگ و الیاف طبیعی توسط ماشین بافته می‌شوند و ذوق و روح بافنده عشایر در آن وجود ندارد.
قیمت هر گلیم بر اساس اندازه و سایز آن و زیبایی طرح و هنرمندی بافنده تعیین می‌شود لذا نمی‌توانیم قیمت مشخصی بر روی این نوع گلیم‌ها بگذاریم.
شما می‌توانید این نوع گلیم را بر اساس چیدمان و سلیقه خود در تمام قسمت‌های خانه استفاده کنید. با این حال در اکثر مواقع از آن در زیر میز ناهار خوری و مقابل مبلمان استفاده می‌شود.
نظرات کاربران