برخی بر این باور اند که واژه « جاجیم » فارسی است اما کاربرد واژگانی چون « جاجم، جیچیم، جیجیم» در زبان ترکی باعث شده که برخی دیگر آن را واژه ترکی بدانند. در جایی دیگر هم آمده که « جیجیم » واژه ای ترکی، مرکب از « جی جی » ( به معنی قشنگ و پر نقش و نگار) و « یم » ( ضمیر ملکی اول شخص مفرد، به معنی مال من) است.
در کتاب دستبافته های عشایری و روستایی فارس آمده است که: ” نوع دیگر گلیم جاجیم است که در اصل جاجم بوده و ظاهرا لفظ ترکی است. جاجیم گلیمی است که در بافت آن از تارهای اضافی بهره می جویند و در پدیدار کردن طرح و نقش، از تار نیز همچون پود کمک می گیرند. “
جاجیم، دستبافته ای پشمین، منقش و بدون پرز و غالبا مخصوص نواحی سردسیر است. مواد اولیه آن پشم است و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می شود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می شود و همچنین برای بافت جاجیم، دستگاه را به صورت افقی روی زمین قرار می دهند. جاجیم نازک تر و لطیف تر از گلیم بافته می شود و ضخامت آن به اندازه عبا و بین گلیم و پارچه است که راه راه و رنگین بافته می شود.
- نقوش جاجیم
تار و پود در شکل گیری همه دستبافته ها اهمیت زیادی دارد، طوری که تصور وجود دستبافته ای بدون تار و پود ناممکن به نظر می رسد. از این نظر شاید نتوانیم بگوییم در قالی یا گلیم، تار اهمیت بیش تری دارد یا پود، اما در مورد جاجیم ها وظیفه ای که چله ( تار ) دارد بیش تر از پود است زیرا تارهای رنگین در شکل گیری نقش جاجیم، تاثیر زیادی دارد.
نقوش جاجیم چون با درگیری تار و پود شکل می گیرد و هندسی است (عمودی و افقی) باعث می شود که نقش جاجیم منحصر به محرمات و شطرنجی یا نقوش سراسری باشد. نام نقش های دیگر: چهار گل، خشتی، پنجه ای، گل آفتاب گردان و … که حاشیه های آن با مثلث های دندانه دار پر می شود. رنگ نقش جاجیم دارای تنوع است و در نقش دهی آن از رنگ های قرمز، سبز، سیاه و آبی بیش تر استفاده می شود. غیر از جاجیم طرح دار، جاجیم بدون نقش و نگار نیز هست، که از یک دسته تار بافته می شود و به نام «جاجیم موج» معروف است.
- کاربرد های جاجیم
جاجیم کاربرد های مختلفی دارد از جمله: زیر انداز، رو کرسی، پتو، رو تختی، کف پوش، روکش مبل و صندلی، رخت خواب پیچ، پرده، سفره، سجاده، روانداز، رو فرشی
امروزه علاوه بر کاربردهای قدیمی، کاربردهای جدیدی هم مورد استفاده قرار می گیرد. از جاجیم، انواع و اقسام محصولات تکمیلی مانند: پشتی، کیف، ساک، رو تختی و… تهیه و ارایه می شود که در بازارهای داخلی و خارجی با تقاضای خوبی مواجه شده است.
- نحوه بافت جاجیم
جاجیم را از نخ های رنگین پنبه ای یا پشمی و بعضا از کرک می بافند. این بافته به وسیله دستگاه جاجیم بافی صورت می گیرد. فرق دستگاه بافندگی با دار بافندگی در فرآیند بافت آن است که اسلوب بافت را متفاوت می سازد. دستگاه بافت جاجیم دارای چهار کجی و چند کمان است. تفاوت اساسی بین جاجیم و انواع گلیم، رنگی بودن تارهای آن است که مثل پود در ظهور نقش ها موثر اند و چله در جاجیم نمایان است و نقش می آفریند. پشت و روی جاجیم، مانند گلیم ساده باف، یکسان است. پهنای آن 25 تا 45 سانتی متر و در درازا بافته می شود. جاجیم قطعه بافی می شود و آن را با عرض کم به شکل نوار می بافند و سپس قطعات را به هم می دوزند، در حالی که گلیم از جهت طول و عرض یک جا بافته می شود.
- تفاوت فرش و جاجیم در چیست؟
- جاجیم دردستگاه جاجیم بافی بافته می شود ولی فرش توسط دار بافته می شود.
- فرش دارای پرز است ولی جاجیم پرز یا گره ندارد.
- نحوه بافت جاجیم اینگونه است که با طول بالا و عرض کم بافته می شود و سپس قطعات را به هم می دوزند ولی فرش را از همان ابتدا در اندازه مشخص روی دار می بافند.
- نقش و طرح روی جاجیم چون توسط تار و پود ایجاد می شود، اکثرا به شکل عمودی یا افقی محرمات است اما در فرش این محدودیت وجود ندارد.
- نخ چله در جاجیم بافی رنگی است و باعث ایجاد و تاثیر در نقوش رنگارنگ می شود ولی نخ چله در فرش تک رنگ است.
- الیاف نخ چله در جاجیم قابل رویت است ولی در فرش نمایان نیست.
- جاجیم دستبافته ای دو رو است ولی فرش استفاده ی یک رویه دارد.
منابع
- کتاب شناخت گلیم- زهرا جزایری- صفحات 63، 60، 57، 35
- کتاب تاریخ فرش، سیر تحول و تطور فرش بافی ایران- فضل الله حشمتی رضوی- صفحه 7
- کتاب دستبافته های عشایری و روستایی فارس- سیروس پرهام- جلد دوم- صفحات 41، 40، 39
- کتاب گلیم، چکیده ای از تاریخ و هنر تخت بافته های شرقی- دکتر سید طاهر صباحی- صفحات 231، 211، 209، 189، 124، 117، 110، 109، 77
- کتاب شناخت گلیم و گلیم ماننند های ایران- دکتر حسین یاوری- صفحات 112، 93، 89، 64، 63
- کتاب کوچ با عشق شقایق- منوچهر کیانی- صفحه 89
- کتاب نصب دستگاه و تولید جاجیم و زیلو.رشته صنایع دستی(فرش)، پایه یازدهم- صفحه 149
- کتاب دانش فنی پایه-رشته صنایع دستی(فرش)-پایه دهم-صفحه 13
نظرات کاربران