قطعا شما هم آوازه و شهرت فرش ایرانی را شنیده‌اید و می‌دانید که فرش بافی از دوره حکومت هخامنشیان در ایران بوده و امروزه در هر خانه یک فرش اصیل ایرانی به چشم می‌خورد. زیبایی طرح، نوع گره، الیاف، تکنیک بافت، مواد به کار رفته همه و همه تنوع و ویژگی‌های فرش خوش و نقش نگار ایرانی را نشان می‌دهد. حال اگر می‌خواهید در مورد ویژگی‌های فرش اصیل ایرانی، نقوش فرش ایرانی، تاریخچه فرش، عوامل تاثیرگذار بر قیمت فرش و… به طور کامل بدانید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
ویژگی‌های فرش ایرانی
همانطور که گفتیم فرش ایرانی به دلیل اصالت، زیبایی، ماندگاری، کیفیت بالا و… در میان مردم ایرانی و خارجی از محبوبیت زیادی برخوردار است. امروزه در منزل بسیاری از اشخاص فرش اصیل ایرانی به چشم می‌خورد که زیبایی خانه‌ها را چندین برابر کرده است. بیایید به ویژگی‌های این فرشهای اصیل و زیبا نگاهی بیندازیم.
- فرشهای ایرانی باید از الیاف طبیعی (پشم گوسفند) بافته شده باشند. همچنین نباید هیچ گونه مواد آهکی در آنها استفاده شود، چرا که مواد آهکی عمر فرش را کم می‌کند. ناگفته نماند که باید از پشت گوسفند چیده استفاده شود تا در نهایت فرش کیفیت مطلوبی داشته باشد.
- اگر فرش دستبافت تهیه کردید، حتما به پرز آنها توجه کنید. چرا که باید پرز فرش دستبافت مرغوب باید درخشنده باشد.
- از دیگر ویژگی‌های فرش ایرانی این است که الکتریسیته ساکن تولید نمی‌کنند. زیرا مواد اولیه به کار رفته در فرش شامل پنبه، پشم و ابریشم هستند.
- تنوع در رنگ و طرح فرش، از دیگر ویژگی‌های فرش اصیل ایرانی است. تنوع رنگ فرشهای ایرانی آنقدر زیبا هستند که جسم و روح هر کسی را جلا می‌دهند. جالب است بدانید که نقشه‌های فرش ایرانی به سه دسته ترنج، خشتی و افشان تقسیم بندی می‌شوند.
- تیره بودن فرش در جهت خواب نشان دهنده اصیل بودن و یکی از ویژگی‌های فرش ایرانی است. از این‌رو به هنگام خرید فرش حتما فرش را زیر نور قرار دهید؛ تا تیره بودن آنها را در جهت خواب مشاهده کنید.
- از دیگر ویژگی‌های فرش دستبافت ایرانی میتوان به طول عمر بالای آنها نسبت به فرشهای ماشینی اشاره کرد.
- معمولا فرشهای دستبافت بر اثر پاخوردن، زیبایی‌های حیرت‌انگیز خود را از دست نمی‌دهند و این جزو ویژگی‌های برتر یک فرش دستبافت ایرانی محسوب می‌شود.
- در نهایت اگر به هنگام تهیه فرش دستبافت اختلاف چند سانتی‌متر فرش را در قسمت بالا و پایین فرش مشاهده کردید، جای نگرانی نیست. زیرا این چند سانتی‌متر اختلاف فرش، جزو مشخصات فرش دستبافت ایرانی بوده و مشکلی محسوب نمی‌شود.
نقوش فرش ایرانی
جالب است بدانید که تنوع در نقوش فرش ایرانی باعث شده تا قالی‌ها بافته شده در کشورمان طرح‌های متنوع و خوش نقش و نگاری داشته باشند؛ همچنین بر جذابیت و اصیل بودن فرش‌ها نیز افزوده است. حال به اتفاق هم بیایید تا نگاهی به محبوب‌ترین انواع طرح‌ها و نقوش فرش ایرانی بیندازیم:
- طرح شاه عباسی: این فرش‌ها طرح گل معروف شاه عباسی را دارند که به همراه بندهای ختائی و اسلیمی تزیین شده‌اند. از طرح‌های گروه شاه عباسی میتوانیم به افشان شاه عباسی، شاه عباسی جانوری، شاه عباسی صیفی، شاه عباسی درختی، لچک ترنج شاه عباسی، شاه عباسی بوته‌ای و… اشاره کنیم.
2. طرح بته جقه: طرح بته جقه برگرفته شده از درخت سرو است. این طرح انواع و اندازه‌های مختلفی دارد که شامل بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته خرقه‌ای، هشت گل، بته کردستانی، بته سنندج، بته افشاری، بته بادامی، بته میرشکسته، بته سرابندی و… می‌شود.
3. طرح درختی: این گونه طرح‌ها بیشتر از طبیعت الهام گرفته شده‌اند و زیبایی بی‌نظیر دارند. در بسیاری از این طرح‌ها درخت‌های کوچک و بزرگ دیده می‌شوند. برخی از طرح‌های معروف درختی شامل طرح درختی سبزیکار (آبنما)، طرح درختی ترنج دار، طرح درختی سروی، طرح درختی گلدانی، طرح درختی جانوری و… است.
4. طرح ترکمن (بخارا): از دیگر نقوش فرش ایرانی میتوان به طرح ترکمن اشاره کرد. بد نیست بدانید که طرح‌های ترکمن معمولا بدون نقشه و به طور ذهنی بافته می‌شوند که این ویژگی بر جذابیت آنها افزوده است. طرح‌های ترکمن بیشتر به صورت اشکال هندسی هستند. این طرح‌ها تنها مخصوص مردم کوچ نشین و عشایر است. از انواع طرح‌های ترکمن میتوانیم به ترکمنی شانه‌ای، ترکمنی آخال، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجینی و .. اشاره کنیم.
5. طرح اسلیمی: این نوع طرح‌های فرش بیشتر به صورت شاخه‌های درهم پیچیده در میان برگ‌ها هستند و جزو معروف‌ترین نقوش قالی ایرانی محسوب می‌شوند. گفتنی است که معروف‌ترین این نوع طرح؛ طرح اسلیمی دهن اژدر نام دارد. این طرح هم تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارد که شامل اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی ماری، اسلیمی ترنج دار و… می‌شود.
6. طرح افشان: طرح افشان معمولا به صورت شاخ و برگ‌های پخش شده در قاب اصلی فرش هستند. تمام اجزا و اشکال این طرح به صورت به هم پیوسته و منسجم است، از این‌رو در میان فرشهای ایرانی محبوبیت خاصی دارد. از انواع طرح افشان میتوان به افشان اسلیمی، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان حیواندار و… اشاره کرد.
7. طرح شکارگاه: همانطور که از نام این طرح پیداست در این نقوش معمولا سواران در حال شکار هستند. از زیرمجموعه‌های این نوع طرح میتوانیم به شکارگاه درختی، شکارگاه ترنج دار، شکارگاه قابی، شکارگاه سراسری و.. اشاره کنیم.
8. طرح قابی: این طرح‌های فرش بیشتر به صورت قاب‌های چند ضلعی هستند. از گروه‌های طرح‌های قابی میتوانیم به قابی اسلیمی، قابی کرمانی و… اشاره کنیم.
9. طرح ماهی یا هراتی: فرشهای طرح ماهی همانند طرح‌های ترکمن به صورت ذهنی و بدون نقشه بافته می‌شود. طرح ماهی یا هراتی بیشتر هنر دست اقوام ایلی و عشایری است. جالب است بدانید که در ابتدا بافت این طرح فرش، از بیرجند شروع شده و به مرور زمان به شهرهای دیگر نیز گسترش یافته است. از انواع طرح‌های ماهی میتوانیم به ماهی هرات، ماهی سنه، ریزه ماهی و… اشاره کنیم.
10. طرح محرابی: این طرح همانند محراب مسجد است. به طوری که میتوان قندیل‌ها، ستون‌ها، گل برگ‌ها و… را در آنها مشاهده کرد. گروه‌های طرح محرابی شامل محرابی درختی، محرابی گلدانی، محرابی دورنما و… می‌شود.
11. طرح هندسی: این طرح‌ها بیشتر از اشکال هندسی با خطوط زاویه‌دار استفاده می‌شود. از انواع طرح‌های هندسی میتوانیم به هندسی ستاره، هندسی ختائی، هندسی کف ساده، هندسی خاتم شیرازی و… اشاره کنیم.
12. طرح ایلی: فرشهای با طرح ایلی مانند فرش قشقایی جزو بهترین و قدیمی‌ترین طرح‌های فرش ایرانی هستند. این طرح‌ها نقشه‌های منظمی ندارند و به صورت ساده بافته شده‌اند. از انواع معروف طرح ایلی میتوانیم به قشقایی بته، خمسه، افشاری، خاتونی، سالارخانی، یعقوب خانی، قرجه، سنه، دسته گل و… اشاره کنیم.
13. طرح آثار باستانی: این طرح‌ها همانطور که از نامشان پیداست الهام گرفته از آثار باستانی و اسلامی مانند طاق بستان، طاق کسری، مسجد شیخ لطف الله، مسجد کبود، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید و… هستند. در واقع طرح‌های فرش ایرانی عمدتا به صورت زمینه کاشی‌کاری و معماری بناهای تاریخی است.
از دیگر نقوش و طرح‌های ایرانی میتوانیم به طرح اقتباسی، طرح تلفیقی، طرح‌های واگیره‌ای، طرح محرمات یا قلمدانی، طرح گلدانی، طرح گل فرنگ و… اشاره کنیم.
مواد به کار رفته در قالی های ایرانی
بد نیست بدانید که کیفیت بالای فرش‌ها به خاطر مواد به کار رفته در آنهاست. مواد اولیه به کار رفته در قالی‌های ایرانی معمولا پنبه و پشم هستند، از این‌رو جنس و کیفیت بسیار بالایی دارند، البته ناگفته نماند که کرک و ابریشم هم در بافت قالی استفاده می‌شود. البته بافت فرش به وسیله نخهای ابریشمی بسیار دشوار است.
به‌طور کلی فرشهای کرکی گران‌تر از فرشهای پشمی هستند، زیرا از بافت ظریف‌تری دارند. به همین علت بسیاری از بافندگان از مواد اولیه پنبه و پشم در بافت قالی استفاده می‌کنند تا قیمت بهتری داشته باشند.
تاریخچه فرش ایرانی
تاریخچه فرش ایرانی به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد و از آن زمان تا کنون هنر فرش بافی در ایران وجود داشته است. در سال 1949 کهن‌ترین قالی گره‌دار ایرانی در منطقه مغولستان کشف شد و به عنوان قالی معروف پازیریک شناخته شد. پازیریک به عنوان قدیمی‌ترین قالی ایرانی در دوره هخامنشیان محسوب می‌شود.
در دوره پس از اسلام، در زمان حکومت صفویه، هنر قالی بافی در کشورمان به اوج خود رسید. در دوره صفویه کارگاه‌های فرش بافی ایجاد شد و قالی‌ها در شهرهای مختلف به طرح‌های متفاوتی از جمله قالی ترنج‌دار، قالی شکارگاه، قالی گلدانی، درخت و بوته و… تقسیم بندی شدند.
پس از براندازی حکومت صفویان قالی ایرانی رو به افول گذاشت، اما با گذشت زمان و در دوره قاجاریه دوباره هنر فرش و قالی بافی جان گرفت و تجارت‌های زیادی در زمینه فرش انجام شد.
قدیمی ترین قالی های ایرانی
اکنون که با تاریخچه فرش ایرانی آشنا شدیم، بهتر است با قدیمی‌ترین قالی‌های ایرانی هم آشنا شویم. برخی از قدیمی‌ترین قالی‌ها در تاریخ ایران را به ترتیب شماره‌گذاری در ادامه معرفی میکنیم:
- قالی پازیریک (قدیمی‌ترین فرش بافته شده در دنیا)
- قالی بهارستان (معروف‌ترین فرش بهار خسرو در زمان خسروپرویز)
- قالی شیخ صفی (زیباترین فرش در موزه ویکتوریا)
- قالی چلسی (زیباترین فرش در موزه آلبرت لندن و ویکتوریا)
- قالی ترنج (محبوب‌ترین قالی ایرانی با منظره حیوانات)
- قالی گلدانی کرمان (قدیمی‌ترین فرش ایرانی)
- قالیچه ابریشمی اصفهان (اصیل‌ترین فرش ابریشم ایرانی)
- قالی شکارگاه (مشهورترین قالی در موزه هنر صنعت اتریش)
وجه تمایز قالی ایرانی در دنیا
همانطور که می‌دانید قالی ایرانی در جهان بسیار شناخته شده است، اکنون بیایید با وجه تمایز فرش ایرانی با فرشهای سایر کشورها آشنا شویم. برخی از دلایل محبوبیت فرشهای ایرانی عبارتند از:
- تنوع در رنگ و طرح در فرشهای دستبافت ایرانی
- استفاده از الیاف طبیعی در بافت فرش مانند پشم و پنبه
- استفاده از طرح‌های اصیل در فرش مانند طرح اسلیمی، طرح بته جقه و…
- استفاده از نقش و نگارهای جذاب و تاریخی در طرح‌های فرش
فرش ایرانی در چه شهرهایی بافته می‌شود؟
در این قسمت قصد داریم به معرفی فرشهای ایرانی در شهرهای مختلف بپردازیم؛ تا با تمام ویژگی‌ها و نقش و نگارهای فرش آشنا شویم. در ادامه برخی از مهم‌ترین شهرها که فرش ایرانی می‌بافند را به ترتیب معرفی میکنیم.
1- قالی تبریز؛ برترین در میان فرش های ایرانی
جالب است بدانید که کارگاه‌های بافت قالی تبریز جزو برترین تولیدکننده فرشهای ایرانی محسوب می‌شود. قدمت قالیبافی در این شهر به دوره صفوی برمی‌گردد.
در بافت فرش تبریز معمولا از رنگ‌های مختلف و مواد اولیه بسیار با کیفیت مانند ابریشم استفاده می‌شود. به کار بردن طرح‌های متنوع مانند طرح اسلیمی یا طرح ماهی، به کار بردن خطوط هندسی در فرش و… از ویژگی‌های بارز این فرش است. قالی تبریز را به واسطه طرح‌های ماهی، اسلیمی، هریس، طرح نامی یا زیرخاکی میتوان شناخت.
2- قالی کاشان؛ تلفیق کیفیت و زیبایی
کاشان جزو مهم‌ترین مراکز تولید فرش دستبافت در ایران شناخته می‌شود که در داد و ستد فرش و قالیچه بسیار معروف است. مواد به کار رفته در قالی‌های کاشان معمولا نخ و پنبه هستند، اما در بافت فرشهای نفیس‌تر از مواد ابریشم استفاده می‌کنند.
فرشهای کاشان معمولا از قالی‌های اصفهان الهام گرفته شده‌اند؛ قالی کاشان را با استفاده از طرح‌های ظریف در فرش می‌توانید بشناسید. از معروف‌ترین طرح فرشهای کاشان میتوانیم به گلدانی، محتشم کاشانی، بته جقه‌ای، شکارگاه و .. اشاره کنیم.
3- قالی اصفهان؛ آینه ای از رنگ ها
همانطور که گفتیم قالی بافی در دوره صفوی به اوج خود رسید. از این‌رو بیشتر قالی‌های ایرانی را میتوان در اصفهان (پایتخت صفویه) مشاهده کرد. در بافت قالی اصفهان از نخهای رنگی و شاد استفاده می‌کنند.
فرشهای اصفهان را با توجه به طرح‌های هماهنگی و متقارن میتوان شناخت. از طرح‌های به کار برده شده در فرش اصفهان میتوانیم به اسلیمی، باستانی و… اشاره کنیم.
4- قالی مشهد؛ ترکیب ظرافت و زیبایی
فرشهای مشهد جزو ظریف‌ترین فرشهای محسوب می‌شوند. در بافت فرش مشهد از نخهای پشمی و پنبه‌ای استفاده می‌کنند.
رنگ‌های بافت فرش مشهد هم شامل قرمز، سبز، کرم، عنابی و سورمه‌ای هستند. فرشهای مشهد را میتوان به واسطه طرح فرش لچک ترنج، طرح هراتی و گل‌های طرح شاه عباسی شناخت.
5- قالی ترکمن؛ هنر دستان هنرمند عشایر
قالی‌های ترکمن معمولا بدون نقشه قبلی و به طور ذهنی بافته می‌شوند و سبک خاص خودشان را دارند. معروف‌ترین طرح قالی ترکمن، طرح آخال است. از دیگر طرح‌های قالی ترکمن نیز میتوانیم به طرح قابوس، طرح ماری گل و .. اشاره کنیم. در بیشتر طرح‌های قالی ترکمن از رنگ قرمز استفاده می‌کنند. از این رو به واسطه رنگ قرمز میتوان فرش ترکمن را شناخت.
6- قالی کرمان
شهر کرمان به عنوان قدیمی‌ترین مرکز بافت فرش در ایران محسوب می‌شود. قدمت فرش بافی در کرمان به حدود 500 سال پیش برمی‌گردد. در بافت قالی کرمان از جنس نخهای پشم استفاده می‌کنند. رنگ‌های مورد استفاده در فرش هم معمولا تیره است، قالی‌های کرمان را میتوان به واسطه طرح‌های چهره بافته شناخت.
از دیگر قالی‌هایی که در شهرهای مختلف ایران بافته می‌شوند، میتوانیم به قالی یزد، قالی هرات، قالی کردستان، قالی یا فرش چهارمحال و بختیاری، قالی یا فرش خراسان، قالی فارس و قالی قم اشاره کنیم.
چگونه از قالی ایرانی نگهداری کنیم؟
برای نگهداری از قالی ایرانی باید به نکات زیر توجه کنید:
- فرش را روی سطح صاف و بدون خاک پهن کنید، تا از هرگونه آلودگی در امان باشد.
- ترجیحا فرش ایرانی را روی موکت پهن نکنید.
- توصیه می‌شود هر شش ماه یک بار فرش را سر و ته کنید، تا قاب فرش بهم نریزد.
- از مواد سفید کننده و شامپوی فرش برای شستشوی فرش دستبافت استفاده نکنید.
- اشیای سنگین را به هیچ عنوان روی فرش برای مدت طولانی نگذارید، تا جای آنها روی فرش نماند.
- فرش دستبافت را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار ندهید.
- فرش‌ها را حتما در جهت خواب جارو بکشید.
عوامل تاثیرگذار بر قیمت فرش ایرانی
خوب است بدانید که عوامل مختلفی بر قیمت فرش ایرانی تاثیرگذار هستند. از جمله این عوامل میتوان اشاره کرد به:
- هرچه کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در فرش بهتر باشد، قیمت فرش ایرانی بالاتر است.
- استفاده از مواد اولیه کرک و ابریشم در قیمت فرش بسیار تاثیرگذار هستند.
- از دیگر عوامل تاثیرگذار بر قیمت فرش ایرانی میتوان به طرح و تراکم فرش اشاره کرد.
- فرشهای دستبافت معمولا قیمت بیشتری نسبت به فرشهای ماشینی دارند.
سوالات متداول در مورد قالی ایرانی
اکنون که در مورد تاریخچه فرش ایرانی و همه چیز فرش می‌دانید. حال بیایید تا نگاهی به برخی از سوالات متداول در مورد فرش بیندازیم.
- مراکز تولید فرش دستبافت در ایران کجاست؟
از جمله مراکز تولید فرش دستبافت میتوان به شهر یزد، تبریز، مشهد، اصفهان، کاشان، قم و … اشاره کرد. تبریز و کاشان در این میان جزو برترین مراکز تولید فرش دستبافت در ایران به شمار میروند. - بهترین فرشهای ایرانی چه فرشهایی هستند؟
اگر به دنبال خرید بهترین فرشهای ایرانی هستید؛ پیشنهاد میکنیم فرشهای شهر تبریز، کاشان و قم را تهیه کنید. زیرا طرح و نقش و نگارهای زیباتری دارند. - عوامل مهم در خرید فرش چیست؟
برای خرید فرش حتما به مواردی از قبیل گارانتی، شماره سریال، پرز و نخهای مورد استفاده در فرش، الیاف فرش، اندازه فرش، طرح فرش و تراکم فرش توجه کنید. - انواع فرش دستبافت شامل چه مواردی هستند؟
از انواع فرش دستبافت میتوانیم به قالی تمام ابریشم، سوف، قالی کف ابریشم و گل ابریشم اشاره کنیم. در این میان قالی تمام ابریشم طرفداران بسیار زیادی دارد.
نظرات کاربران