روش های بافت فرش دستباف(گره زنی)
قسمت اصلي فرش با گره هايي كه بر روي تارهاي قالي زده مي شوند به وجود مي آيد. اين گره ها در حقيقت رشته هاي كوتاهي از پشم و يا ابريشم هستند كه به دور دو تار مقابل پيچيده شده و گره مي خورند. ظرافت فرش جز نوع پرز که چه جور پشمی باشد و چند درصد ابریشم، به نوع گره آن نیز بستگی دارد. انواع مختلفی از گره در فرش های دستباف ایرانی استفاده می شود، ولی مهمترین آنها بر اساس شكل فيزيكي گره ها گره ترکی(متقارن) و گره فارسی(نامتقارن) است.
گره ترکی
بافت دو گره یا گره ترکی که از ابتدا مخصوص بافندگان تبریزی بوده و امروز در مناطق دیگر نیز رایج است، روشی است که در آن هر دو سر پرز از لای تار رد میشود و گره میخورد. این روش وقت زیادی میخواهد و مخصوص قالیهای ریزبافت و نقشههای ظریف با رنگهای متنوع و خطوط نازک است. در این روش، امکان بیگره بافی یا جفتبافی (که نوعی شلختگی در بافت یا تقلب است) وجود ندارد.
به همین دلیل، این قالیها جز ظرافت بیاندازه، بسیار محکمند و به این سادگیها نخنما نمیشوند. از طرفی این گره آنقدر محکم است که میشود پرزهای فرش را چنان قیچی زد که به کوتاهی مخمل شوند و با پا خوردن بیشتر، نقشها و ظرافت گرهها بیشتر نمایان شود. به همین دلیل مشهور است که فرش کرمان هر چه پا بخورد مرغوبتر است و هیچ اتفاقی هم برای فرش نمیافتد. فرشهای قم، تبریز، اصفهان و کرمان ترکی بافند؛ یعنی هم ظریفاند، هم بسیار زیبا و محکم و البته گران. نام هاي ديگر اين نوع گره عبارتند از: گره بسته و گره گوردس.
گره فارسی
فرشهای پشمی درشتبافت که اغلب سنگین هستند و نقشهای درشتی هم دارند، فارسیبافند. در گره فارسی یا یک گره فقط یک طرف پرز گره میخورد و طرف دیگر آن آزاد (يك چرخ كامل به دو يك تار و يك نيم چرخ به دور تار ديگر مي زند) است. در این روش، چله شلتر است و برای سفتکردن آن، شانههای سنگین را محکمتر روی پرزها میکوبند تا پرزهای پشمی در هم فرو بروند و چله محکم شود. همین درهم رفتگی پشمها، امکان بیگرهبافی یا جفتبافی را بیشتر میکند. نام هاي ديگر اين نوع گره عبارتند از: گره باز و يا گره سنه.
بافندههای فرشهای فارسیباف به خاطر درشتی پرزهای پشم، نمیتوانند نقشههای ظریف و مینیاتوری ببافند. از طرفی، گره فارسی با پا خوردن در طول سالها (که البته اصلا کم نیست) کمکم پرزها شل شده و نخنما میشوند.
به خاطر همه این دلایل، این نوع فرش ارزانتر است. قالیهای فارسیبافِ بختیاری، مشهد، اراک، همدان و… مشهورترند. اما به هر حال، این قالیها و رنگهای زنده و گرمشان، انرژی خاصی به محیط زندگی میدهند و قطعا چشمنوازتر از هر بافته مصنوعی دیگر هستند.
كاربرد گره فارسي(نامتقارن) بيشتر در استان هاي شرقي و جنوب شرقي و مركزي ايران و در مراكز بافندگي كرمان، يزد، اراك، قم، نائين، كاشان، اصفهان و هم چنين در ميان ايلات تركمن رايج است و بافت فرش هاي با گره تركي(متقارن) بيشتر در بين بافنده هاي ايلات قشقائي، بختياري، شاهسون، افشار، كرد و قالي باف هاي استان هاي آذربايجان، كردستان، كرمانشاهان، همدان و زنجان مرسوم است. قالي بافان مشهد و تهران برحسب عادت و سنت يكي از دو نوع گره فارسي و يا تركي را به كار مي برند.
تشخيص نوع گره در فرش بافته شده چندان آسان نيست. شناسايي آن در فرش هاي درشت بافت شايد با سهولت بيشتري ميسر باشد در حالي كه در فرش هاي ريز بافت و متراكم با كمك ذره بين اين تشخيص امكان پذير است. در هر صورت براي شناسايي نوع گره بايد فر ش را در امتداد پودها به طرف پشت آن تا نمود تا بطن آن ديده شود در صورتي كه حلقه گره به وضوح قابل رؤيت نباشد و پرزها مانند دسته هاي علف از جسم فرش در كنار پودها روئيده شده باشند و نخ پود در ميان دو رديف گره به صورت خطي مستقيم ديده شود گره از نوع سنه و يا فارسي است و در حالي كه حلقه گره در اطراف پرز به وضوح ديده شود و نخ پود به شكل خط دندانه داري به چشم بخورد گره از نوع گوردس يا تركي است.
