همه چیز در مورد جاجیم، معرفی انواع جاجیم و ویژگی های هر کدام از آن ها

همه چیز در مورد جاجیم، معرفی انواع جاجیم و ویژگی های هر کدام از آن ها
0
فرش نوشت 0 0

انواع جاجیم را از دو حیث می توان بررسی نمود:

  1. از لحاظ مواد مصرفی
  2. از لحاظ طرح و نقش

جاجیم دستبافته ای تمام پشمی و تارنما است. نواری بلند و باریک در ابعاد 25 سانتی متر در عرض و 16 سانتی متر طول است و روی زمین چله دوانی و بافته می شود. درجاجیم پود هیچ تاثیری در ایجاد نقش ندارد و نثوش آن توسط تارهای رنگی ایجاد می شود. در واقع پود آن در لا به لای چله های رنگی پنهان شده و آنچه نمایان است تارهای رنگی است که بیش تر به صورت نوار رنگی جای گرفته اند.

برای بافت جاجیم، ابتدا دو میخ فلزی یا چوبی بر روی زمین تعبیع کرده و به فاصله دلخواه میخ دیگری در راستای آن مسیر که در یک راستا هستند قرار می دهیم. سپس از قطعه چوبی یا لوله فلزی برای «زیردار» و قلاب دهانه ی باز برای «سردار» استفاده می کنیم. نخ های رنگی را به دلخواه و سلیقه خود، انتخاب نموده و برای شروع، سر نخ را به قلاب گره زده و به سمت زیردار حرکت می کنیم. به تکرار چرخش گلوله ی نخ به زیردار و حلقه انداختن آن به دور قلاب، چله دوانی گفته می شود. تراکم چله های تنیده شده تاثیر فراوانی بر روی کیفیت بافت می گذارد. هر چه تراکم فشرده تر و یک دست تر باشد، بافت آن نیز راحت و عاری از عیب می باشد. از قسمت زیردار یا ابتدای کار، قبل از انجام هر کاری باید چله های رنگی را به صورت یک درمیان جدا کرده و به کمک قطعه چوبی یا میله فلزی که «کارات» نامیده می شود، آنها را مشخص کنیم. در این هنگام نوبت بستن چوب کوجی می باشد. یه پایه چوبی را آماده کرده و چوب کوجی را به دو پایه جلویی آن نصب کرده و بر روی چله ها در فاصله نیم متری از ابتدای بافت قرار می دهیم. نخ هایی که بعد از جدا کردن در قسمت زیرین «کارات» قرار گرفته اند را توسط یک رشته نخ به چوب کوجی می بندیم. پس از اتمام این کار، درواقع جاجیم ما آماده بافت است. کوجی و چوب هاف که در پشت آن جای دارد، با به جلو کشیدن و پس زدن باعث جابه جایی چله می گردد، پس از هر حرکت چوب هاف، یک پود رد می شود و با کوبیدن یکنواخت آن بر روی پودهای قبلی بافت را ادامه می دهیم. بافت جاجیم به صورت ذهنی بوده و کمتر می توان مشاهده کرد که بافنده ای دو یا چند محصول یک اندازه، یک نقش با رنگ واحد تولید کند.

پس از اتمام، قسمت انتهایی بافت را با یک رشته نخ زنجیره زده و آن را تثبیت نموده و سپس تارهای انتهایی جاجیم را در فاصله ای مناسب قیچی می کنیم و بعد از این عمل جاجیم را به قطعاتی با طول مناسب تقسیم کرده و از پهلو به یک دیگر می دوزند و در نتیجه سطح یک پارچه ای حاصل می شود که به مصرف روانداز، تهیه لحاف و دیگر موارد مصرفی می رسد.

انواع جاجیم را از لحاظ مواد مصرفی می توان به انواع زیر تقسیم کرد

  • جاجیم پشمی یا پشم در پشم که از نخی پشمی است.
  • جاجیجم پشم و پنبه که تار آن از نخ پنبه ای و پود آن از نخ پشمی است.
  • جاجیم ابریشم و پنبه که تار آن از نخ پنبه ای و پود آن از نخ ابریشمی است.
  • جاجیم ابریشمی یا ابریشم در ابریشم که بسیار کمیاب و تزیینی است و تار و پود آن از نخ ابریشمی است.

انواع جاجیم از لحاظ طرح و نقش

  • منقوش
  • بی نقش

جاجیم منقوش عبارت است از جاجیم دستبافت تمام پشمی با دو دسته تار جداگانه که در سطح رویی آن نقوشی وجود دارد و در سطح زیرین، دسته دیگر تارها به صورت مرده قرار گرفته است. یک دسته از تارها برای بافت زمینه اصلی و دسته دیگر از تارها برای به وجود آوردن نقوش در سطح جاجیم است. تارها هستند که بافت، نقش و رنگ آن را فراهم می کنند. ضمن اینکه راه راه های رنگی که در راستای طول جاجیم شکل می گیرد، چه حاوی نقش مایه و چه فاقد نقش مایه باشند، از نظر بصری مهم ترین عامل برای شناخت جاجیم ها است.

 معمولا نقوش جاجیم، راه راه است و نقش مایه ها در این طرح اصطلاحا محرمات نامیده می شود و به وسیله بافنده از اشکال گل ها و گیاهان ابداع می شود. اگرچه ویژگی های خاص تکنیکی بافت جاجیم به طرز قابل توجهی انتخاب طرح را در آن محدود می کنند و امکان دور شدن از طرح های سنتی با نوارهای عمودی رنگی با ضخامت های متفاوت را نمی دهند، کاربرد آن به منظور پوششی برای خواب شبانه و خرافه هایی که در مشرق زمین درباره خواب وجود دارد تکرار تزیینات، با مفاهیم خوش یمن و طلسم گونه را توجیه می کنند: رشته ای از طرح های کوچک هندسی مانند ستاره، لوزی، هشت ضلعی و مثلث و البته اشیا با کاربرد روزمره مانند شانه و یا نقش هندسی شده ی طلسم های مثلثی شبیه به آویزهایی  که عشایر به عنوان زیورآلات استفاده می کنند.

رایج ترین جاجیم دستبافت قشقایی، ساده یا چهار کوجی است و از نظر نقش پردازی دارای انواع زیر است:

جاجیم های راه راه، چهارخانه یا شطرنجی، گل جاجیم، کنگره جاجیم

 هایی مانند: طاووس، ترمه گل، گلبرگ و… است.

در لرستان به جاجیم، ماشته بافی می گویند و رایج ترین نقوش اش عبارتند از: گل پتویی، چهارخانه، آو و دار (آب و درخت)، راه راه، هشت خانه، خانه پنجزاری

در الموت هم جاجیم هایی با نقش ابری و بلبلی و بدون نقش می بافند و در بوییین زهرا بیش تر جاجیم ساده می بافند.

نظرات کاربران