در بسیاری از کشورها، چه در میان اقوام یکجا نشین و چه در بین عشایر، استفاده از جاجیم، دستبافته ای قدیمی و بسیار انعطاف پذیر در داخل خانه یا چادر مرسوم است. جاجیم به عنوان بستر یا روانداز هنوز نیز کاربرد گسترده ای دارد.
بهترین جاجیم در بین ایلات و عشایر به ویژه ایلات ترکمن و نیز آذربایجان، کردستان، اردبیل، کرمانشاه، همدان، لرستان و فارس بافته می شود که از دیرباز بین خانواده های روستایی و عشایر رواج داشته است. هم اکنون نیز بافندگان کرد، به ویژه کردهای مهاباد، جاجیم هایی با رنگ های تند و شاد، از پشم گوسفند و کرک بز می بافند. جاجیم و پلاس ترکمن هم از شهرت خاصی برخوردار است.
بافت جاجیم در میان ایلات و عشایر ترکمن، کردستان، آذربایجان، و فارس بر روی دستگاه های ساده ای که بر سطح زمین ( افقی ) گسترده می شود متداول است. شیوه بافت به این صورت است که تارهای بلند و طولانی و رنگارنگ را به صورت متراکم بر روی دستگاه استوار می کنند. در این دستگاه عبور پود از لا به لای تارها نقش هایی را در راستای طول بافته ایجاد می کند.
در روستاهای کردستان، جاجیم، به نام چادر شب پیچ معروف است و آن را با پشم ریسیده می بافند. اکثر طرح هایشان چهارخانه حاشیه دار است. طرح چهارخانه سیاه و سفید به نام تگر (تگرگ) است که خطوط زیگزاگی آن آذرخش را نشان می دهد. دارهای گلیم بافی و جاجیم بافی در بیجار و دیگر مناطق کردستان از نوع ایستاده است.
منطقه خراسان برای تولید گسترده جاجیم نیز شهرت دارد که کرد ها و افشاری ها می بافند و شامل نقوشی با نوارهای عمودی دو رنگ از طیف های تیره آبی و قرمز هستند که گاهی طرح های ساده کوچک ( الماس، تصاویر حیوانات یا انسان) که از پیچ باف اضافه شده، قابل تشخیص اند. نوع دیگری از جاجیم خراسان و بافت کردهای ساکن در غرب استان وجود دارد که دارای ردیف های تنگ نوار های مزین به نقوش s مانند و نوارهای پهن تر است و به نقوش کوچک مثلثی یا لوزی شکل مزین است که به صورت شطرنجی قرار گرفته و گاهی توسط خطوط افقی و زیگزاگی قطع می شوند.
در روستایی به نام « زیارت » در 15 کیلومتری جنوب شرق گرگان، هنر جاجیم بافی از قدیم رایج بوده و به نوعی مانند ارثیه ای است که از مادران به دخترانشان و از نسلی به نسل دیگر انتقال داده می شود. ضخامت جاجیم این منطقه در حد گلیم است و در نوع خود بی نظیر است. این نوع از جاجیم منحصرا فقط در این منطقه از ایران تولید می شود . مزیت این نوع بافت در عدم محدودیت در اندازه ( طول ) است و همچنین مانند گلیم محدودیت اندازه دار قالی را ندارد. جاجیم منطقه زیارت در عرض 20 تا 60 و طول 15 متر با اتصال 60 سانتی متری کنار هم تولید می شود.
شاهسون ها، علاوه بر گلیم، از جاجیم و ورنی های کم عرض نیز به عنوان کف پوش استفاده می کنند. برای بافتن جاجیم، روش مرسوم تارهای معلق را به کار می گیرند که باعث سبکی دست بافته ها می شود. با دوختن نوارهای باریک به یک دیگر، جاجیم با طول و عرض و شکل مورد نظر در می آید. شاهسون ها از جاجیم به عنوان روتختی و پتو نیز استفاده می کنند و نوع مربع شکل آن را روی کرسی می اندازند.
در استان آذربایجان شرقی، علاوه بر تولید انواع قالی، تهیه و عرضه سایر زیراندازها نظیر انواع گلیم و جاجیم نیز در مناطق مختلف این استان دارای سابقه طولانی بوده و در حال حاضر نیز از نظر کمی و کیفی دارای اهمیت فراوان است.
علاوه بر استان آذربایجان، در استان اردبیل و بیشتر روستاها و عشایر آن به بافت جاجیم مشغول اند. نقش های رایج در جاجیم های این منطقه شامل نقش جانوری، انسانی و اشیا مانند سیرگا ( گوشواره )، قرقره، بادامی و … می باشد. بالاترین حجم تولید این دستبافته مربوط به عشایر اردبیل، خلخال، مشکین شهر، نمین و … می باشد. جاجیم این منطقه از نظر طرح و نقش به دو دسته ساده و نقش دار تقسیم می شوند. جاجیم های ساده به شکل راه راه رنگی است و در نوع دوم، نقوش نام برده شده در آنها مشاهده می شود. اندازه عرض جاجیم با توجه به عرض دستگاه متغیر است که به صورت تخته ای در اندازه های مختلف بافته و در کنار هم دوخته می شوند و طول آن به دلخواه بافنده متفاوت است.
در روستایی به نام «نهمیل» واقع در خلخال، یکی از صنایع دستی پرفروش و محبوب، بافت جاجیم بوده که روستای نهمیل به عنوان خاستگاه جاجیم و صنایع دستی شهرستان خلخال معروف شده است. بافت جاجیم، یکی از عمده فعالیت آنها است و حدود یک دهم جمعیت این روستا به بافت جاجیم و فرش مشغول هستند.
در سال 95 خبری قابل توجه منتشر شد که به گزارش صدا و سیما، مدیر عامل شرکت جاجیم «قاین خراسان جنوبی» گفت: “هنرمندان قاینی پارسال 50 هزار متر مربع جاجیم به روش دستباف و صنعتی تولید که با آن 200 هزار قلم کالا از جمله کیف های سنتی، سجاده و رومیزی تهیه کردند. هنرمندان قاینی با فروش محصولات جاجیمی 12 میلیارد ریال کسب درآمد کردند.
روستای «گیت» در 45 کیلومتری شهر «قهستان درمیان» و 110 کیلومتری بیرجند قرار دارد. در گذشته، جاجیم بافی در این روستا نوعی فعالیت فصلی محسوب می شد و به نوعی فعالیتی تکمیلی بود. در گذشته، بافندگان، فقط در فصل زمستان که کارهای کشاورزی و دامداری کمتر بود، جاجیم می بافتند ولی در چند سال اخیر به دلیل خشکسالی ها، در تمام فصول سال این صنعت رونق دارد. جاجیم روستای گیت به دلیل تعداد بافندگان و مرغوبیت و ظرافت نوع جاجیم شهرت بیش تری نسبت به دیگر روستاهای شهرستان «درمیان» دارد. در این روستا، این دستبافته به عنوان زیرانداز، رو لحافی، پلاس، روفرشی و رختخواب پیچ استفاده می شود و همچنین به عنوان چشم روشنی و جهیزیه نیز به نو عروسان هدیه می دهند.
نظرات کاربران