تاریخچه فرش دستبافت ترکمن

فرش دستبافت ترکمن جزو هنرهای دستی معروف ایران است که در ابتدا در بین مردم ترکمن به عنوان یک زیرانداز استفاده می شده اما بعدها پی به ارزش هنری آن بردند و دریافتند که می توانند آن را خرید و فروش کنند. نجارهای روسیه که در گذشته با این منطقه در حال رفت و آمد بودند، نمونه ای از فرش دستبافت ترکمن را که مورد استفاده حکومت تزار قرار گرفته بود را وارد کشور خود کردند و این سرآغازی برای صادرات فرش دستبافت ترکمن بود.

گفتنی است در اوایل ترکمن ها از رنگ های طبیعی برای فرش های دستبافت استفاده می کردند تا این که بعد از انقلاب اکتبر که در روسیه رخ داد، تحول عظیمی در فرش بافی ترکمن بوجود آمد اما این تغییر و تحولات به گونه ای نبود که به کیفیت یا اصالت نقش و نگار فرش دستبافت ترکمن، لطمه ای وارد شود. جالب است بدانید که قدیمی ترین فرش ترکمن متعلق به قرن نوزدهم می باشد که توسط مردم قبیله های قدیمی ترکمن بافته شده است.

اروپاییان نیز که بعدها توسط روسیه با انواع فرش دستبافت ترکمن آشنایی پیدا کردند، شیفته آن شدند تا جایی که فرش ترکمن تبدیل به یک مسئله سیاسی گردید. انواع فرش دستبافت ترکمن دارای اسامی خاصی هستند و اغلب برگرفته شده از نام قبایل ترکمن می باشند، البته باید بگوییم که فرش هایی خارج از این استاندارد نیز وجود داشت که در اغلب موارد بایستی بر اساس استانداردهای خاصی بافته شوند که فرش بخارا نمونه ای از آن هاست.

فرش دستبافت ترکمن را با توجه به کاربردهای خاصشان ایجاد می کنند برای مثال انگسی یک نوع فرش است که از آن به عنوان پرده ای برای درب ورودی چادر استفاده می شود. اسمولدوق نیز یکی دیگر از فرش های دستباف ترکمن است که جلوه ای بسیار زیبا و شیک دارد و معمولا این فرش پنج ضلعی را به عنوان یک وسیله زینتی می شناختند که بر روی شتر می انداختند.

(خرید انواع فرش دستبافت ترکمن از فروشگاه گره کارپت)

ویژگی های فرش دستبافت ترکمن

اگر بخواهیم خصوصیات تار و پود فرش دستبافت ترکمن را شرح دهیم باید بگوییم که در اغلب موارد از پشم استفاده می شود و آن هم پشم گوسفندانی است که خود ترکمنی ها پرورش می دهند و از جای دیگر آن را تامین نمی کنند. فرش دستبافت با قطعات کوچک از آن جهت در ترکمن رواج دارد چرا که اغلب از دارهای افقی ای که در چادر و روی زمین قرار دشت، استفاده می کنند.

فرش بافی خصیصه ای است در وجود تمامی مردم ترکمن و این که قشر یموت ترکمن به خاطر مهارت خاصشان در فرش بافی شهرت زیادی کسب کرده اند، بافته های تیره آتابای برای این قشر ترکمن در اولویت قرار دارد و پس از آن بافته های تیره جعفری بای در رده دوم قرار دارد. به طور کلی اغلب فرش های دستبافت ترکمن به صورت دو پوده می باشند و گره های آن به صورت گره ترکی است.

تار و گاهی الیاف فرش ها از نوع ابریشم است که در درخشش و کیفیت بیش از اندازه محصول بسیار تاثیرگذار می باشد و دقیقا به همین علت است که گفته می شود بهترین فرش دستبافت متعلق به ترکمن و به خصوص کوگلان ها است.

طرح فرش دستبافت ترکمن

طرح هایی که برای فرش دستبافت ترکمن در نظر گرفته می شود از نام قبیله بافنده آن، گرفته می شود، که همین تنوع قبایل باعث ایجاد تنوع در انواع طرح فرش دستبافت شد برای مثال طایفه تکه، طرح ماری گل را برگزیده اند و به همین ترتیب برای قبیله یموت طرح های درناق گل، قاپسه گل و آینه گل، برای قبیله ارساری طرح گلی گل و همچنین برای قبیله ساریق طرح ساریق نیز عنوان شده است.

نقش و طرح فرش دستبافت ترکمن جزو ارثیه ای می باشد که نسل به نسل از مادران به دختران منتقل شده اند و معمولا افراد نه از روی نقشه بلکه با توجه آداب و رسوم و فرهنگ خود طرح را انتخاب و اقدام به پیاده سازی آن می کنند. جان تامپسن در تعریف از فرش دستبافت ترکمن این چنین بیان کرده است که “ویژگی اصلی فرش های ترکمن، گل است” بنابراین می توان این گونه برداشت کرد که طرح انواع گل در رنگ های مختلف، اصولا طرحی است که برای فرش های دستبافت ترکمن استفاده می شود.

ویژگی‌های ساختار دستبافت ترکمن

در برخی نمونه ها مشاهده می شود که برای تار و پود فرش دستبافت ترکمن از پشم استفاده شده است که در بیشتر موارد به صورت درشت بافت، بافته می شود. نوع ریزبافت نیز وجود دارد که در حد رجشمار های 40 و 50 است و اکثرا در ایل تکه دیده می شود. ایل تکه یکی از معروف ترین ایل های ترکمن می باشد که استعداد خارق العاده ای در خلق فرش های دستبافت دارند، این ایل از ابریشم برای بافت فرش دستبافت استفاده می کنند به همین دلیل از جذاب زیادی برخوردارند.

با این که امروزه بیشتر از گذشته از نخ پنبه برای تار و پود فرش دستبافت استفاده می شود اما هنوز در مناطقی همچون جرگلان و خراسان از ابریشم برای تار و پود فرش استفاده می کنند. رنگ زمینه در فرش دستبافت ترکمن اغلب به رنگ قرمز روشن است اما به طور معمول از رنگ های قهوه ای، دارچینی، گل بهی، طوسی، دارچینی، گوجه ای، آبی و سبز یشمی نیز در بافت فرش استفاده می شود.

فرش دستبافت ایرانی مختص یک منطقه خاص از کشور عزیزمان نمی باشد و در بسیاری از شهرها با توجه به اقلیم و آداب و رسوم خود، از فرش های دستبافت مختلف که دارای طرح های مرتبط با همان شهر و دیار هستند، استفاده می شود. علاوه بر استفاده داخلی از فرش های دستبافت ایرانی، صادرات آن ها نیز امکان پذیر است به گونه ای که امروزه ایران را می توان از سرشناس ترین کشورهای صادر کننده فرش دستبافت دانست.

از جهتی گفته می شود که فرش دستبافت ایرانی دارای والاترین مقام هنری است که تنوع رنگ و طرح بسیار زیادی دارد و آن چنان زیبایی سحرانگیزی دارند که بی شک نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کنند. فرش دستبافت ایرانی تجلی گر فرهنگ و رسوم قشرهای مختلف ایران از روستا و عشایر گرفته تا شهرها، می باشند.

با توجه به این که فرش دستبافت ایرانی در هر منطقه از کشور دارای رنگ و طرح مخصوص به خود می باشد و همچنین با در نظر گرفتن کاربردی که دارند، در انواع سایزها بافته می شوند اما دارای یک وجه مشترک هستند و آن هم این است که تمامی بافندگان فرش سعی در خلق زیبایی دارند و یکی از اولویت های خود را ایجاد حس زیبایی و جذابیت در فرش قرار می دهند.

در ادامه مطلب با معروف ترین و با کیفیت ترین فرش های دستبافت ایران آشنا خواهید شد.

معروف ترین فرش دستبافت ایران برای کدام مناطق است ؟

از گذشته تا کنون فرش های دستبافت ایران مورد استقبال تمامی کشورها قرار گرفته است و دلیل آن هم کیفیت بالای آن ها است چرا که بافندگان این نوع فرش ها، بیش از حد به محصولی که خلق می کنند اهمیت می دهند و تمایل دارند که یک محصول با کیفیت و ماندگار را تولید کنند تا رضایت هر مصرف کننده ای را جلب کند.

اگر بخواهیم چندین شهر از ایران را که بهترین و معروف ترین فرش های دستبافت در آن بافته می شود را برای شما نام ببریم بی شک به تبریز، کاشان ، اصفهان و مشهد اشاره خواهیم داشت.

تبریز شهری است که شورای جهانی صنایع دستی به آن لقب شهر جهانی بافت فرش داده است چرا که فرش های بافته شده توسط هنرمندان تبریزی اکثر دارای رجشمارهای بالا و ریز بافت می باشد و در طرح های خارق العاده ای همچون طرح سالاری و طرح ماهی، پیاده سازی می شوند.

کاشان و اصفهان نیز دارای محبوب ترین فرش های دستبافت هستند که قدمت آن ها به دوران صفوی باز می گردد. مشهورترین اساتید فرش دستبافت ایرانی در این شهرها متولد شده اند. همچنین کاشان اولین شهری بود که پرورش کرم ابریشم در آن آغاز شد به همین علت نفیس ترین فرش های ابریشمی را در آن می توان یافت. چله کشی فرش های کاشان معمولا با نخ پنبه ای بوده در حالی که در قدیم این کار با ابریشم انجام می شد.

آشنایی با ساختار فرش نایین

کیفیت بالا و ظرافت بافت فرش های نایین از جمله مهم ترین ویژگی هایی است که می توان به آن ها اشاره کرد. وجود این عامل باعث شده تا فرش نایین را جزو بهترین نمونه های فرش دستبافت ایرانی به حساب آورد و این که این نوع فرش ها در بازارهای جهانی نیز بسیار معروف هستند. نو و خالص بودن تمامی پشم و کرکی که در فرش دستبافت نایی استفاده می شود باعث محبوبیت بیش از اندازه این نوع فرش شده است چرا که به جرات می توان گفت استاندارد آن ها از حد استانداردی که برای پشم فرش های ایرانی در نظر گرفته شده است، فرا تر رفته است.

فرش های نایین به صورت دو پود است و از لحاظ بافت می توان گفت که بسیار دقیق هستند و به ندرت می توان نقایصی همچون چند رنگی، غلط بافی، کجی، نزدن پود، سره، دو دست شدن و … را در آن ها یافت. گفتنی است تعداد گره های این نوع فرش که با گره سنه بافته می شود، بین سیصد هزار تا حدود یک میلیون گره در هر متر مربع، متغییر است. در نایین شما می توانید هم فرش های تزیینی و با ظرافت خاص و ویژه را جهت زیبا آرایی محیط خانه خود پیدا کنید و هم فرش هایی را بیابید که دارای ساختار محکم با پرزهای بلند بوده و برای مصرف خانگی مناسب اند.

اگر شما هم جزو علاقمندان به فرش های دستبافت ایرانی هستید پیشنهاد می کنیم حتما سری به این شهرهای زیبا بزنید و با بازدید از بازار آن که دارای بسیاری از فرش های زیبای دستبافت است، لذت ببرید.

انواع طرح های مختلف فرش دستبافت

به طور کلی می توان گفت که 19 گروه اصلی از فرش های دستبافت وجود دارند که هر کدام شامل طرح های فرعی دیگری می شود. با یک حساب سرانگشتی می توانید به عظمت و وسعت طرح و رنگ فرش های دستبافت ایرانی پی ببرید. در ادامه مطلب یک نگاه اجمالی به انواع طرح فرش دستبافت ایرانی می اندازیم.

هر طرح از یک سری قواعد پیروی می کند و این که معمولا الگو گرفته از آداب و رسوم و یا مناظر طبیعی شهری است که در آن بافته می شود. طرح هایی همچون ماهی درهم، گل فرنگ، شکارچی، بته ای یا بته جقه، طرح های اسلیمی، درختی، ترکمن یا بخارا، طرح های شاه عباسی و … از معروف ترین طرح هایی است که فرش های دستبافت ایرانی طبق آن ها بافته می شود.

از بین تمامی طرح های معرفی شده در بالا می توان گفت که طرح شاه عباسی از جمله متداول ترین طرح هایی است که هر شخصی برای یک بار که هم شده آن را مشاهده کرده است. این طرح بر گرفته از یک نوع گل است و استفاده از آن در حاشیه فرش بیشتر از قسمت های دیگر است.

جنس فرش دستبافت ایرانی از چه موادی است؟

وجود الیاف طبیعی در تار و پود فرش دستبافت ایرانی است که آن را این چنین پرآوازه کرده است. الیاف طبیعی نسبت به الیاف صنعتی با کیفیت تر و با ماندگاری و دوام بالاتر است نمونه آن ها را می توان فرش های دستبافت عشایر مثال زد که در زمان های طولانی بر روی زمین های سخت و در شرایط جوی نامناسب، دوام آورده اند.

عشایر در آن زمان به دنبال مواردی بودند که در عین کیفیت، فرش را به یک زیرانداز گرم تبدیل کند تا بتوانند برای بستر خوابشان از آن استفاده کنند. این بود که به فکر پیدا کردن یک نوع الیاف طبیعی بودند و چه چیزی بهتر از پشم گوسفندان بود. پشم گوسفند هم مقاومت لازمه را برای انجام کار داشت و هم این که کار کردن با ان راحت بود به جزء دلیل دیگری که وجود داشت این بود که پشم گوسفند به راحتی رنگ مواد طبیعی همچون انواع گل و گیاه را به خود جذب می کرد.

در آخر این که وجود عوامل بسیاری در کنار یکدیگر باعث شده تا یک فرش دستبافت از همه لحاظ مورد تایید کارشناسان فرش قرار گیرد. فرش دستبافت ایرانی نشانه ذوق و هنر فوق العاده و بی اندازه طراحان و بافندگان عزیزی است که توانسته اند با استعداد خود، برای کشورمان افتخارآفرینی کنند.

فرش عشایری ترکمن

وقتی پای فرش ترکمن در میان است، تاریخچه‌ای بسیار طولانی هم خودش را نشان می‌دهد. تک‌تک‌ نقش‌ها و خطوط این فرش نشان از باوری خاص است که ریشه در سبکِ زیست عشایری دارد. نقش‌ونگارِ پویای این فرش،‌ به ما می‌فهماند که یک زندگیِ همواره در حرکت و ایلیاتی و عشایری چقدر می‌تواند متنوع و همراه با اختلاف باشد؛ اختلاف‌هایی که در یک فرشِ واحد گردِ هم جمع می‌شوند. همین است که چشمِ بیشترِ تماشاگرانِ این فرش را به خود خیره کرده است.

 ترکمن‌ها از نژاد ترک‌ها هستند که در حاشیه‌ی دریای خزر زندگی می‌کردند و فرش عشایریِ ترکمن یکی از نشانه‌های فرهنگ ترکمن بود. از آنجا که ترکمن‌ها زندگی عشایری داشتند، با توجه به نوع این زندگی و نیازهایشان، نقش‌هایی را به‌وجود می‌آورند که این نقش و هنرِ فرش ترکمن، توجه صنعت قالی‌بافی دنیا را به خود جلب کرد. ترکمن‌ها به صورت قبیله‌ای زندگی می‌کنند. همین قبیله‌ای بودنِ زندگیِ آنهاست که تنوع و گوناگونیِ فرش‌های آنها را نشان می‌دهد. هر کدام از قبایل به نسبتِ آداب و رسوم و خلق‌وخویِ خاصِ خودشان، نقش و نگارِ‌ متفاوتی بر زمینِ‌ فرش می‌آرایند. گرچه در تمامِ‌ این فرش‌ها به نسبتِ قبیله، نقوشِ متفاوتی آشکار می‌شود، اما تمامیِ این اختلافات و گوناگونی‌ها در ویژگی‌های واحد و مشترکی گردِ‌ هم جمع می‌آیند تا بتوانیم دَم از فرشِ عشایریِ ترکمن، به طور کلی، بزنیم.  

زنان ترکمن با ایجاد گل‌های مختلف، شیوه زندگی خود، رفتارهای اجتماعی قبیله‌ای و جهان‌شناسی خود را به نمایش می‌گذاشتند. نقش و هنر در قالی ترکمن، ارزش‌ها و هنجارها و مسائل زندگی و محیط اطراف ترکمن‌ها را نشان می‌دهد. بسیاری از افسانه‌ها و باورها و اسطوره‌ها در این نقش‌ها جلوه‌ی ویژه‌ای دارند.

( خرید انواع فرش ترکمن از فروشگاه گره کارپت )

تاروپود فرش‌های عشایری ترکمن در بعضی از موارد پشم است که از پشم گوسفندان خود برای بافتن استفاده می‌کنند. ایل «تکه» ایلی است که بهترین بافته‌های قالی ترکمن را دارد که بیشتر از ابریشم استفاده می‌کنند. این نوع قالی، ریزباف است اما اکثر قالی‌های ترکمن درشت‌باف هستند. در قدیم، رنگ‌ در فرش ترکمن محدود به پنج رنگ بوده که شامل: سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره، لاکی متمایل به زرد می‌بود، اما مدتی بعد، شخصی به ‌نام نیازمحمد نیازی رنگ ها را به ۱۲ رنگ رساند که شامل: طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی بود.

نقش‌های فرش ترکمن

یکی از معروف‌ترین نقش‌ها در فرش عشایری ترکمن ماری‌گل نام دارد که بافت بسیار ظریف و دقیقی دارد. نام دیگر ماری‌گل، کوشک دابان یا جای پای شتر است که این نام‌، بخاطر مقدس بودن شتر در بین ترکمن‌ها بوده.

 قابسه‌گل یکی دیگر از نقش‌های فرش عشایری ترکمن است که الهام‌گرفته از پرنده‌ای است که در سواحل دریای خزر زندگی و در میان چهارپایان تخم می‌گذارد . ترکمن‌ها به این پرنده بسیار احترام می‌گذراند.

 طغرگل یا نقش عقاب یکی از نقش‌های فرش ترکمن است که نامِ طغرل سلجوقی را بیاد می‌آورد که وقتی پس از پیروزی بر مسعود غزنوی وارد نیشابور شد، بر یک دست، عقابی دست‌آموز و در دست دیگرش شمشیری عریان داشت.

 طرح قابوس یکی از نقش‌هایی است که در سال‌های اخیر به ‌وجود آمده و برگرفته از آرامگاه قابوس ابن وشمگیر می‌باشد.

 آینه‌گل، درناق‌گل، گرمج‌گل و بسیاری نقش‌های دیگر در قالی ترکمن وجود دارد که تاریخچه‌ای در پس هر یک نهفته است.