ویژگی ها و تفاوت های گره فرش فارسی و ترکی

انواع گره فرش :

یکی از مهمترین ویژگی‌های قالی‌های دستباف نوع و کیفیت گره فرش در آن‌هاست. گره زدن امتیاز اصلی فرش دستباف نسبت به سایر انواع دست‌بافت‌هایی مثل گلیم و جاجیم است. گره در اثر عمل پیچیدن خامه یا پرز حول چله‌های (تارهای) زیر و رو شکل می‌گیرد. از کنار هم قرار گرفتن این گره‌ها است که نقش و نگار قالی نمایان می‌شود.

در مناطق مختلف از انواع مختلف گره فرش استفاده می‌شود که به طور معمول تبدیل به ویژگی‌های فرش‌های آن منطقه می‌شود. این تنوع در گره‌گذای امری رایج است و هر منطقه با سابقه و سلیقه خود شیوه‌ای به کار می‌برند. از جمله مهمترین خصوصیات یک فرش، تراکم و ظرافت گره‌ فرش است که مستقیما بر مرغوبیت و کیفیت آن تاثیر می‌گذارند. هر چه تعداد گره فرش بیشتر باشد و اصطلاحا فرش پرتر باشد، کیفیت آن نیز بالاتر خواهد بود.

گره فرش انواع مختلفی دارند اما در مجموع دو روش بسیار محبوب‌تر از روش‌های دیگر هستند. گره فارسی، که به گره نامتقارن و سنه نیز معروف است؛ و گره ترکی که با نام گره متقارن نیز شناخته می‌شود. مناطق مختلف در ایران و خارج از ایران بسته به سنت‌شان از روش‌های فوق برای گره فرش استفاده می‌نمایند.

هر کدام از این دو روش، ویژگی‌های خاص خود را دارند که دانستن آن‌ها می‌تواند خیلی جالب توجه باشد. در ادامه به مهمترین ویژگی‌ها و تفاوت‌های این دو نوع گره و تاثیری که در محصول نهایی می‌گذارند خواهیم پرداخت.

گره فارسی ، نامتقاران یا سنه:

این نوع از گره بیشتر به دست قالی‌بافان ایرانی و فارس شهرهای مثل مشهد، کرمان، اراک، اصفهان، نائین، قم، کاشان و بیرجند بر روی دارهای قالی نقش می‌بندد. در این نوع از گره پرز را به دور یک تار گره می‌زنند و از پشت تار بعدی آن را بیرون می‌آورند. برای این کار بافنده ابتدا مقداری از خامه (نخ پشمی) را از توپک جدا می‌کند و سپس در حالیکه چاقوی فارسی بافت را در دست دارد با دو انگشت سبابه و میانی دست دیگر سر خامه جدا شده را نگه می‌دارد.

پس از این کار، به وسیله سرانگشت سبابه دستی که چاقو داشت، یک جفت چله (زیر و رو) را جلو می‌آورد و در حالیکه حدود دو سانتیمتر خامه از بین انگشتان دست دیگرش بیرون آمده، آن را از پشت چله اول عبور می‌دهد  و پس از خم کردن سر آن، خامه را از روی چله دوم به سمت پشت آن عبور می‌دهد و از ما بین دو تار به سمت روی فرش جلو می‌کشد و پایین می‌آورد و سپس به وسیله کاردک سرنخ اضافی را می برد.

گره فارسی معمولا به دو صورت شکل می‌گیرد. گره راست و گره چپ. اگر خامه به دور تار راست پیچیده شود و از پشت تار چپ بیرون آمده بیاید آن را گره نامتقارن راست، و اگر به دور تار چپ پیچیده شود و از پشت تار راست به بیرون آید، آن را گره نامتقارن چپ می‌گویند.

گره ترکی یا متقارن:

این نوع از گره در مناطق مختلفی همچون تبریز، هریس، قفقاز، شیروان، قره‌باغ، همدان، فارس، گنجه و در بخش عمده‌ای از مناطق ترک‌زبان بافته می‌شود. دلیل اصلی و منطقی این نام‌گذاری نیز به دلیل استفاده از این گره در مناطق ترک‌نشین است. این گره در ترکیه و آذربایجان نیز به کار برده می‌شود ولی در دیگر نقاط جهان کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این گره بر روی دو تار رو و زیر نقش می‌بندد. در این روش بافنده خامه یا پرز را در یک دست می‌گیرد و به صورت عمود یا خط مستقیم بر روی تارهای رو و زیر قرار می‌دهد. هر یک از دو سر خامه را به پشت یکی از تارها می‌برد به دور آنها می‌پیچد. سپس از بین دو تار بیرون می‌آورد و به طرف خود می‌کشد. گره ترکی بیشتر به کمک قلاب انجام می‌گیرد و نسبت به سایر روش‌ها محکم‌تر است.

بافنده‌های چیره‌دست گره ترکی را به شیوه‌ای انجام می‌دهند که پرز به اندازه مورد نیاز بیرون بیاید و فقط قسمت بلند آن بریده شود و از یک قسمت نیاز به بریدن سر پرز گره نباشد. در ضمن در این نوع از گره باید دقت شود که در موقع جلو کشیدن دو سر گره اندازه آن‌ها یکسان باشد و یکی کوتاه‌تر و دیگری بلندتر نباشد.

جمع‌بندی:

به طور معمول فرش‌های با گره ترکی نسبت به قالی‌های بافته شده با گره فارسی به نسبت ظریف‌تر هستند و معمولا رنگهای متنوع‌تر با خطوط نازک‌تری در آن‌ها می‌توان یافت. اما هر دوی این نوع از گره‌ها در مقایسه با انواع دیگری از گره، همچون گره تقلبی و … استحکام به مراتب بالاتری دارند.